Bij het tekenen van het plan is getracht de bestaande beplanting zoveel mogelijk te handhaven. Om de historische tuinen de gewenste ruimtelijke kwaliteit te kunnen geven, is het echter onvermijdelijk dat er bomen en heesters moeten verdwijnen. Tegenover de bomen en heesters die gekapt of verplant worden staan de nieuw te planten bomen en heesters. Hun aantal is aanzienlijk groter.
Hieronder is per onderdeel aangegeven wat er aan bomen en heesters verdwijnt en wat er bijkomt.



A. Régencetuin

Geschiedenis

De plattegronden op de gravures van 1719 en 1725 zijn gebleken fantasietuinen te zijn. Tot 1810 is geen betrouwbare kaart bekend. De nu aanwezige tuin, aangelegd eind jaren dertig, heeft iets van de structuur van de 18de eeuwse tuin bewaard, maar is niet zodanig van vorm dat reconstructie van de 18de eeuwse tuin onterecht zou zijn. Daarom is de ´reconstructie´van de plattegrond door professor J. Bijhouwer (1946) de aangewezen wijze om de tuin passend te reconstrueren. Bijhouwer heeft een tuin getekend die er qua stijl in 1730 gelegen kan hebben. Dit is de stijl van de régence. De régencestijl betreft een stijlperiode die dilwijls in beschrijvingen achterwege wordt gelaten, omdat ze maar kort duurde (ca 1715-1730). Voor de tuinen van de Watergraafsmeer is het de typerende stijl, zoals blijkt uit de afgebeelde gravures van 1725 in ‘Het Verheerlykt Watergraefs-of Diemer-meer’. Het gebruik van natuurlijk materiaal, graskommen, opengewerkte parterres, het toepassen van afwisseling en het hanteren van schuine assen vond toen ingang. De stijl is wat lichter en speelser dan in de voorafgaande periode van de barok en het door Frankrijk beinvloed classicisme. In de tekening van Bijhouwer is de suggestie van een barok parterre getekend, maar zijn het met name de slingerende paadjes in de randen die een stijlverandering richting rococo aankondigen. Daartussenin bevindt zich de régence, een stijl waarvan geen voorbeeld meer in Nederland te vinden is.

Doel:

  • 18de eeuwse tuin in régence stijl aanleggen, die tevens de andere tuinen van de Watergraafsmeer vertegenwoordigt
  • planten gebruiken uit de catalogus van D. Wolfringh, die in de periode 1720 – 1740 in de Watergraafsmeer een kwekerij had.
  • het strakke kader van de grachten herstellen
  • tuin van tekening Bijhouwer (1946) aanleggen.

Tekening van de maatregelen Regence tuin.

Maatregelen:

Water

  • Grachten baggeren
  • 1. Strakke kader van de grachten herstellen,
  • 1a. halve ronding completeren (1a)
  • 1b. talud uiteinde lindenlaan profileren (1b)
  • 2a. Dam weghalen en vervangen door 18de eeuwse gietijzeren brug
  • 2b. Brug maken, idem nr 2

Paden

  • 3. Nieuw padenstelsel aanleggen van grint en zand

Beplanting

  • 4. Parterres invullen
  • 5. Boomgaardvakken invullen met fruitbomen van oude rassen, taxushagen er omheen
  • 6. Slingerpaden tussen bomen en struiken doorleiden.
  • 7. Dwars grindpad met ronde pleintjes op het eind, sierhekje langs de rand van het rondje of prieel met klimplanten
  • 8. Voorplein: struiken achter de beeldengroep weg
  • duidelijke scheiding gras – grind met met scherpe siervormen.
  • 9. Frankendaels polderpleintje inrichten met houten railingen en bankjes daarlangs.
  • 10. Oude lindenlaan als grindlaan, asfalt eruit.
  • 11. Lindenlaan herplanten, grindpad in laan tussen eindpunt met balustrade (11b) en grint rond pleintje met obelisk (11b).

Overig

  • in centrum parterre: centrale beeld of zonnewijzer of groot ei of geschulpte waterbak op voet met fontein
  • balustrade eindpunt nieuwe lindenlaan
  • 2 hekjes op pleintjes of 2 prieeljes
  • 1 obelisk
  • 2 beelden op voorplein verzetten, gelijkwaardige piedestals voor Koning David en de Moriaan, geplaatst tegen de haag achter de parterres
  • 2 bruggen maken

Tekening obelisk in Van Laar, “Magazijn van tuinsieraden” 1804.

B1. Landschapstuin-heemtuin

Geschiedenis

Na aankoop van het stuk weiland achter de omgrachte tuin werd een bos geplant.
Daarin werd door Gildemeester (tot 1799) of Dull en Dohrman (tot 1834) een landschapspark aangelegd, dat te zien is op de inmeting van 1810. Tussen 1810 en 1821 werd de beek veranderd en kreeg toen min of meer zijn huidige loop met het bijbehorend relief. Een Zwitserse brug werd er overheen gelegd. Een brug van de regencetuin naar de landschapstuin werd gelegd en een vaas (1873) stond in de as van de regence tuin. (De vaas staat nu in het Volkstuinencomplex Klein Dantzig.) De heemtuin werd er ontwikkeld vanaf 1963.

Doel

Restauratie van de karakteristiek van het landschapspark.
Versterken van de ruimten, open-dicht, in samenhang met de wandelingen, doorzichten, donker bos en open veldjes.
Goede aansluiting op de régencetuin, visueel en funktioneel, bruine beuk wordt centrale punt in de heemtuin.
Begroeiing met heemplanten.

Maatregelen


Plattegrond met de maatregelen.

Water

  • 1. Water opener maken, de knotwilgen en een deel van het riet verwijderen, zodat men het water ziet doorlopen
  • 2. Waterkom uit 1997 versmallen tot oorspronkelijke ‘beekloop’ met oevers die gelijdelijk het water inlopen.

Paden: zandpaden3. Pad aansluiten op laan bij het nieuwe pleintje (met obelisk)

  • 4. Verwijderen knuppelpaden
  • 5. Bestaande pad verleggen zodat het met een slinger naar de brug loopt.
  • 6. Brug vervangen door stenen brug (?)
  • 7. Brug (aangelegd na 1963) weghalen
  • 8. Weghalen niet historische pad dat aansluit op de weg tehalen brug.
  • 9. Zwitserse brug bouwen
  • 10. Doortrekken pad
  • 11. Verleggen pad naar zelfde aansluiting
  • 12. Weghalen in de toekomst overbodig en niet historisch pad.
  • 13. Uitbuigen te rechte pad
  • 14. Verleggen pad zodat een ‘beekvallei’ ontstaat.

Beplanting

  • 15. Bijplanten bosjes
  • 16. Naaldhout planten (grove den, fijnspar, taxus)
  • 17. Heesters weghalen voor doorzicht over beek naar het veld
  • 18. Ondergroei bij rode beuk weghalen, zodat het transparant bos wordt.
  • 19. Taxus in zichtlijn naar het huis weghalen en enkele bosjes
  • 20. Veld met enkele solitaire boom, overige struiken weghalen

Overige maatregelen

  • 21. Borden, fietsenstalling weghalen
  • 22. Runensteen neerzetten


Foto van de Platte brug vervangen door stenen bolle brug.

Foto van de Zwitserse brug over de beek, de waterkom weer teruggebracht toto beek met glooiende oevers.

Tekening van de Brug in de landschapstuin-heemtuin, detail uit tekening Springer, 1886.

Tekening van de Zwitserse brug op Elswout, door J.L. Augustini, 1780, Gemeentearchief Haarlem.

B2. Landschapstuin-arboretum

Geschiedenis

In de weilanden ten westen van de hofstede werd een tuin in landschapsstijl aangelegd voor 1810. Daarin werd al snel een vijver met een eiland met een ruine erop ge bouwd.
De slingerende vijver is afgebeeld op de kaart van 1821. Een bouwland was ook onderdeel van de landschappelijke aanleg. Later werden daarin de schooltuinen van tuinbouwschool Linnaeus en de kwekerij gelegd. De verbindingssloten tussen de vijverdelen zijn sindsdien diverse malen verlegd en dichtgegooid. Van de beplanting bij het landschapspark resteert mogelijk nog een enkele oude den. Het er dicht bij geplante pinetum was nuttig voor de school en de kwekerij. De beplanting van de Witte Laan is reeds in 1943 beschreven en moet toen dus al opmerkelijk zijn geweest.

Doel:

  • restauratie van de ruimtelijke karakteristieken van het landschapspark
  • aanvullen pinetum en arboretum – Witte Laan.
  • grenzen van het oude park verduidelijken, landschapspark omsluiten door een grintpad, paden daarbinnen van zand.

Maatregelen

Maatregelen op de plattegrond

Water

  • 1. water zichtbaar door laten lopen middels grote duiker, grond aan weerszijden van de weg weghalen
  • 2. ‘Beekloop’ terugleggen naar oude plek en loos uiteinde dempen
  • 3. Oever aanpassen
  • 4. Vorm van het eiland herstellen, matten als beschoeiing gebruiken, kapotte beschoeiing eruit.
  • 5. Doorgraving maken met een grote duiker.

Paden

  • 6. Asfalt verwijderen en vervangen door grind
  • 7. Nieuw pad aanleggen
  • 8. Herstellen Witte Laan als (wit) grindpad
  • 9. Weghalen rechte pad door het grasveld
  • 10. Aanleggen zandpad
  • 11 Verbeteren pad
  • 12. Kettingbrug maken naar eiland
  • 13. Kleine paadjes aanleggen op het eiland
  • 14. Brug maken, elegante lichtronde (ijzeren?) brug (met vogelfiguurtjes) in de leuning
  • 15. Verleggen pad
  • 16. Blauwe ceder op een zandpleintje zetten.
  • 17. Pad repareren
  • 18. Nieuwe route over heuvel aanleggen

Beplanting

  • 19. Beplanting heuvel met gras of lage heesters (o.a. rozen) of met figuren tot reuzenbloemperk
  • 20. Verzorgen beplanting Witte Laan en aanvullen Witte Laan met historisch sortiment
  • 21. Verzorgen pinetum
  • 22. Azaleastuiken verplanten, zodat scherpe hoek verdwijnt.
  • 23. Groep struiken rond de japanse esdoorns in de bocht van de vijver planten
  • 24. Groep struiken planten
  • 25. Beplanting op het eiland aanvullen (eik, naaldhout)
  • 26-30. Bosjes van struik en en een enkele boom planten
  • 34-36 Bomen en struiken planten langs pad aan zijden van het speelveld

Overige maatregelen

  • 18-19 Aanwezige grondheuvel hervormen tot een konische berg
  • 31. Maken doorzicht naar vijver en
  • 32. Weghalen restanten haag.
  • 33. Haag weghalen
  • 37. Ruïne herstellen
  • 38. Terugbrengen van de oeverlijn achter de bomenrij, zover als voor de kastanje mogelijk is.

Afbeelding van de voorbeeld kettingbrug.
Afbeelding van Eiland met ruine (11) en hoenderhokken (12), detail kaart Springer 1886.
Afbeelding van de Berg in tuin De Rijp, 1772, Gemeentearchief Bloemendaal.
Afbeelding van de Ruine van Frankendael, januari 2000.
Afbeelding van Oude appelrassen in boek van J.H. Knoop, Pomologia, 1758.