Bezochte archieven en bibliotheken
- ARA Algemeen Rijksarchief, Den Haag
- BA Archief van de firma Bols, Zoetermeer
- GAA Gemeente Archief, Amsterdam
- PAGG Particulier Archief Gheel-Gildemeester, Voorthuizen/Soest
- RANH Rijksarchief in Noord-Holland, Haarlem
- RKD Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, Den Haag
- RM Rijksmuseum, Amsterdam
- RDMZ Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist
- UVA Universiteit van Amsterdam, Universiteitsbibliotheek
- UU Universiteit Utrecht, Universiteitsbibliotheek
- WHR Waterschapsarchief Hoogheemraadschap Rijnland, Leiden
- WUR Bibliotheek Wageningen UR, afdeling Speciale Collecties
Beknopte literatuurlijst
Bakker 1793
R. Bakker en L. van Ollefen, ´De Diemer-of Watergrafsmeir.´, in: De Nederlandse Stad- en dorpsbeschrijver, Amsterdam 1793-1801.
Bogaers 1985
J. Bogaers, De hofstede Frankendael, doctoraalscriptie 1985.
Bijhouwer 1946
J.T.P. Bijhouwer, Nederlandse tuinen en buitenplaatsen, Amsterdam 1946 (derde druk).
Broüerius van Niedek 1725
M. Broüerius van Niedek en D. Stopendaal, Het Verheerlykt Watergraafs- of Diemer-meer, bij de stadt Amsterdam met verscheide vermakelijke gezigten van deszelfs lustplaatzen en landhuizen, hoven, tuinen, fonteinen, vyvers, gras- en bloem-perken, Gemeene en byzondere ry- en wandel weegen, Malibaan, herbergen en bruggen, alle naar ’t leven getekent door Daniel Stopendaal, en beschreeven door Matthaeus Brouërius van Niedek. Amsterdam 1725.
Bruyn-Kops 1965
C.J. de Bruyn-Kops, ‘De Amsterdamse verzamelaar Jan Gildemeester Jansz.’, in: Bulletin van het Rijksmuseum 13 (1965), p79-114.
De la Court 1737
Pieter de la Court van der Voort, Bijzondere aenmerkingen over het aenleggen van pragtige en gemeene landhuizen, lusthoven, plantagien en aenklevende cieraeden…: waer by gevoegt is eene verhandeling aengaende het snoeyen en voortteelen van vrugt- en wilde boomen…, als mede om onfeilbaar ananas-vrugten, ook citroen-, limoen-, oranje-boomen en andere gewassen van warmer luchtstreek onder onze koude voort te queeken en te vermenigvuldigen, nevens een berigt om de benodigde weer-glazen daer toe te maken, nog beproefde waernemingen wegens het voorttelen van aerd- en warmoes-vruchten enz. enz. / alles in den tijd van vijftig jaren ondervonden, aengetekent, omstandig beschreven en met daertoe benodigde platen opgeheldert, Leiden 1737.
Donkersloot-de Vrij 1981
Marijke Donkersloot-de Vrij, Topografische kaarten van Nederland vóór 1750. Handgetekende en gedrukte kaarten -aanwezig in de Nederlandse rijksarchieven- toegelicht en beschreven, [diss] Groningen 1981.
Elias 1903-05
Joh. E. Elias, De Vroedschap van Amsterdam, 1578-1795, Amsterdam 1903-1905.
Glaudemans 2000
Marc Glaudemans, Amsterdams Arcadia; de ontdekking van het achterland, Nijmegen 2000.
Hendriksen 1998
Alex Hendriksen, Watergraafsmeer; binnenzee, polder, lustoord, stadsdeel, Amsterdam 1998.
Hofman 1978.
W. Hofman, Historische plattegronden van Nederlandse steden, Amsterdam 1978.
J.C.E.S. 1934
J.C.E.S., ´Dauwtrappen in de Watergraafsmeer.´, in: Algemeen Handelsblad 20 mei 1934.
Jessen 1892
P. Jessen, Das Ornamentwerk des Daniel Marot, Berlin 1892.
Kalff 1898
M. Kalff, ´Frankendaal´, in: Amsterdams Jaarboekje voor 1898, Amsterdam
Koning 1952
J. Koning, ´Frankendael´, in: Amstelodamum 39 (1952), p65-68.
Kruizinga 1948
J.H. Kruizinga (medewerking van L. Janszen en A.A. Kok), Watergraafsmeer, eens een parel aan de kroon van Amsterdam, Amsterdam 1948.
Kruizinga 1992
J.H. Kruizinga, Frankendael, een hofstede in de hoofdstad, Zaltbommel 1992.
Springer 1935
L. Springer, ´Frankendael in de Watergraafsmeer bij Amsterdam. Een stukje Tuinkunstgeschiedenis.´, in Floralia 6 juni 1735.
Temminck Groll 1997
C. Temminck Groll en J. Werner, ´Cornelius Groll (1781-1869), Ingenieur-Verificateur bij het Kadaster van Noord-Holland, een biografische schets.´, in: Caert-thresoor 16 (1997) nr 2, p45-50.
Thomas 1942
F. Thomas, Het Laatste Huis in de Meer, Amsterdam 1942 (tweede druk).
Kaarten
1575, Joost Jansz (Beeldsnijder):
Caerte van Noorthollant: beghinnende van Noortendt, Zuijtwarts up tot om Leyden toe; voorts strekkende Oostwaerts tot om Utrecht weder Noortwaerts up inde Zuijder Zee met alle sijn steden, dorpen, dijcke[n], weghe[n], watere[n], en vaerte[n], daer inne begrepe[n] elcx na syne rechte gheleghet door Joost Jansz , 1575.
Opdracht: De … Staete[n] van Noorthollant ende West-vrieslandt werd dese landcaerte… toegeijgent ende gedediceert door mij Harman Allerts van Warmenhuyzen.
1613, Joost Iansz. Beeldsnijder
[Kaart van Amsterdam en omgeving] / [kartografie naar Joost Iansz Beeldsnijder, Amsterdam ca 1613], Kopergravure 32,5×20,5 cm; Schaal ca 1:85000.
1629 (zie “1793”).
1631, Cornelis Dankerts de Ry
Ware afbeeldinge van de Watergraafs Meer anders genaempt de Diemer Meer / zoo deselve perfectelyk is afgemete en aen de kauvels afgeroyt, door Cornelis Dankerts de Ry. Amsterdam: by Cornelis Dankertsz van Sevenhoven, in de Calckton by de regulierstoren, 1631. Kopergravure, 18,5×28,5 cm; Schaal 1:25000.
1639, Cornelis Dankerts de Rij
Caarte daar in vertoont wert der over amstels polder zo die nu lest bepoldert is, met alle zijne weeren en ingelandes aangewesen, ende bijsoder het land toekomende ’t leprozen Huijs der stad Amsterdam, Cornelis Dankertsz de Rij, jan. 1639; gekopieerd door Jacob Bosch, aug 1694. Gekleurd, 62×121 cm, schaal ca 1:4000, het noorden boven.
“Vervaardigd in verband met grondeigendommen. In een legenda nadere informatie over diverse, in kaart gebrachte percelen. Ook is enige bebouwing weergegeven.”
1642, Johan van Born
Diemer-meer, waerelts dool-hof / Johan van Born – t’ Amsterdam: ghedr. voor Joost Hartgers [by Dom. vander Stichel] 1642
ca 1686, Gerrit Drogenham en Daniel Stopendaal
Afbeeldinge van de wydvermaarde en beroemde Koopstad Amsteldam met d’omleggende landen / gemeten en getekent door Gerrit Drogenham, tot koper gebragt door Daniel Stopendaal en uitgegeven door Nicolaus Visscher. ’t Amsterdam by R. en I. Ottens Caart verkooper op de Nieuwendijk in de Wareld Caart, [ca 1750]. Kopergravure, 52×59 cm.
1719, Pieter van den Berge
Watergraafs- of Diemer-meer door Pieter van den Berge gegraveerd en uitgegeven (in aere indicit et excudit) [te Amsterdam, Heiligenweg] 1719. Kopergravure, 4 bladen, totale afmeting 88×116 cm; Schaal ca 1:4000, het noorden onder.
“De kaart is vervaardigd in opdracht van de Dijkgraaf en Heemraden van de Watergraafs- of Diemermeer. (…) De kaart blinkt uit door perfecte graveerkunst. De grote buitenhuizen met de tuinen zijn fraai weergegeven. In een advertentie in de Amsterdamsche Courant van 11 mei 1719 wordt meegedeeld dat de kaart te koop is voor f 2,-.”
1725, Daniel Stopendaal
Het Watergraafs- of Diemer-meer [Amsterdam, Andries en Hendrik de Leth], [1725]. Kopergravure, 29×39 cm; Schaal ca 1:10000.
1749, anoniem
Particuliere kaart van Amstellandt of het omleggende van Amsteldam, gegraveerd door J. Condet, uitgave Covens en Mortier [1749].
Variant op kaart ca 1686, iets afwijkend.
ca 1750, J. Wandelaar
Kaarte van alle dijkpligtige en Eenige Waalpligtige Landen behorende onder het hoogheemraadschap van den Zeeburg en Diemerdijk, ca 1750.
1793, C. van der Sluys jr.
Kaart van de Diemermeer voor en bij derzelver bedijking in den jare 1629…/uit de oude kaarten getrokken en getekend door C. van der Sluys jr, [gegraveerd door] C. v. Baarsel. 1793. Kopergravure 49,5×55,5 cm; Schaal ca 1:8000.
1810, Cornelius Groll
Kaart van de Diemerpolder, 1810
1849
Chromotopografische kaart, 1849
1873, Leonard Springer
Frankendael in de Watergraafsmeer als tuinbouwschool ‘Linnaeus’ in 1873. Volgens opmetingen, gedaan in 1873 door de leerlingen der school, door Leonard Springer, tuinarchitect, toen leerling der school. 13 maart 1886.
1883
Situatie van Frankendael, opmeting, 1883.
1925-1930
Dienst Publieke Werken, Kaart van de Watergraafsmeer, [1925-1930]
1938-1941
Dienst Publieke Werken, Kaart bij uitbreidingplan Frankendael, met begeleidend schrijven van januari 1941.
Topografische kaarten
Foto teksten
- De uitbreiding van het Diemer- of Watergraafsmeer tussen 1531 en 1629. Gravure in Het Verheerlykt Watergraafsmeer (1725) naar een tekening van P.Bruinsen.
- De Watergraafsmeer vlak voor de droogmaling. De kaart dateert uit 1793, maar is gemaakt naar een voorbeeld uit 1629. Gemeente Archief Amsterdam.
- Cornelis Dankertsz. de Ry, Ware afbeeldinge vande Watergrafs Meer anders genaempt de Diemer Meer (…), 1631, Gemeente Archief Amsterdam.
- Daniel van Liebergen kocht in 1634 de percelen 1 en 2 in kavel 9. Deze percelenvormden de de kern van de hofstede. Wanneer het eerste huis is gebouwd, is niet bekend. Op de kaart zijn de aankopen van 1634 en 1641 aangegeven.
- Het grondgebied van de broers Nicolaas en Pieter van Liebergen in de Watergraafsmeer na de splitsing van hun bezit in 1662.
- Gerrit Drogenham en Daniel Stopendaal, kaart van Koopstad Amsteldam, ca. 1686. Detail van Stopendaals plattegrond in Het Verheerlykt Watergraafsmeer. De intekening van de tuin komt op beide kaarten overeen.
- Daniel Stopendaal, Frankendael, aanzicht vanuit het noordwesten, gravure in Het Verheerlykt Watergraafs- of Diemermeer, 1725.
- De aankoop van weilanden rond Frankendael in 1719.
- Pieter van den Berge, Watergraafs of Diemermeer, 1719, detail met decoratieve plattegrond van Frankendael.
- Pieter de la Court van der Voort, ontwerp van een tuin op een klein grondoppervlak. Gravure afkomstig uit Byzondere aenmerkingen (…), Leiden 1737. Foto: Letterenbibliotheek Universiteit Utrecht.
- J. Covens en zoon, Nieuwe Kaart van de Wydberoemde Koopstat Amsteldam, ca 1750. Ondanks het etiket ´nieuw´ is deze kaart een bijgewerkte kopie van de de kaarten uit ca 1686 en 1725.
- De fontein voor Frankendael, in 1714 door Ignatius van Logteren gemaakt voor de buitenplaats Driemond. Foto Albers Adviezen.
- J.G. Waldorp, De familie Gildemeester op de stoep van Frankendael, 1776, verblijfplaats onbekend.
- De uitbreidingen van Frankendael door Jan gildemeester Jansz. in 1784 en 1794.
- Cornelius Groll, Diemerpolder, 1810. RANH, collectie verpondingskaarten 001.
- A. de Lelie, De verzamelaar Jan Gildemeester in de zaal van zijn woning Herengracht 475, 1794/95. Rijksmuseum Amsterdam.
- Condet, Kaart van het waterschap Diemerzeedijk, ca 1750, detail. ARA Den Haag.
- Cornelius Groll, Diemermeerpolder, 1810, detail met de aanleg van Frankendael na de aankopen van 1801 en 1802. RANH, collectie verpondingskaarten 001.
- Kadastrale kaart van de Watergraafsmeer, ca 1821, detail.
- Een kettingbrug in gebruik op Rosendael. Ansichtkaart uit de collectie van Toon…., Rozendaal. Foto: Albers Adviezen
- Leonard Springer, Frankendael zoals het in 1873 door leerlingen van de tuinbouwschool werd opgemeten, tekening gemaakt in 1886. Collectie Wageningen UR.
- Situatietekening van Frankendael in 1883, Gemeente archief Amsterdam.
- Detailopnamen van Springers tekening van Frankendael. Foto Albers Adviezen.
- Het eiland met de kluizenaarshut op een foto uit de jaren twintig. Links is nog de stobbe van een afgezaagde populier te zien. Gemeente Archief Amsterdam.
- Kaart van Frankendael betreffende de herinrichting van de kwekerij. De kaart hoort bij een begeleidend schrijven uit januari 1941. Gemeente archief Amsterdam, archief Dienst Publieke Werken.
- Daniel Marot, ontwerp voor beelden van de Vier Jaargetijden, begin 18de eeuw.
- De Witte Laan in 2000. Foto Albers Adviezen.